مەولەوی
پەیکەرێ مەولەوی ل باخچێ گشتی يێ باژێرێ سلێمانيێ
پێشه‌كى
سەید عەبدولڕەحیمی تاوەگۆزی (١٨٠٦-١٨٨٢) ناڤدار ب مەولەوی یان مەولەویی کورد شاعیرێ ناڤدارێ کورد و سۆفیی تەریقەتی نەقشبەندی بى كو ب شێوازێ ھەورامی هوزان داناينه نڤێسينه و د هوزانێن وى دا ب ئه‌ڤينى و دڵداری دا زۆر ب ناڤ و ده‌نگه. د هوزانێن خۆدا ب مەعدووم خو دايه نياسين.
ژیانا مه‌وله‌وى
ل ساڵا ١٨٠٦ لە گوندی سەرشاتە ل ناوچا تاوگۆزی ژ دایک بيه. ل ده‌سپێكێ ل حوجرا بابێ خو دەست ب خوێندنێ دكه‌ت و پاشى بو درێژه پێدان ب خاندنێ دچيته خوێندنگه‌هێن بناڤ و ده‌نگ ل ده‌ڤه‌رێن ئه‌رده‌لان و بابان. مه‌وله‌وى به‌هرا پتر ژيانا خو ب هه‌ژارى بسه‌ر بريه، ده‌مێ ل ده‌سپێكا خاندنا وى بابێ وى چويه به‌ر دلوڤانيا خودێ, نه‌چار بيه خوشك و برايێن خودان بكه‌ت و ده‌ست ژ خوێندنێ به‌ردايه بو ده‌مه‌كى پاشى زڤريه ڤه بو تمام كرنا خاندنا خو. لە سلێمانی لده‌ڤ مەلا عەبدولڕەحمانێ نۆدشی خاندن تمام كرى يه و ئیجازە وەرگرتيە. جاره‌كا دى زڤريه ڤه بو گوندێن ده‌وروبه‌رێ ھەڵەبجە و پاشى ل سەرشاتە خۆ ب مەلایەتیێ و نڤێسينێ مژيل كريه. عەنبەرخاتوون هه‌ڤژينا وى حه‌فت ساڵا بەرى وى چويه به‌ر دلوڤانيا خودێ. ئه‌ڤ چه‌نده کارەساته‌كا مه‌زن بى و کاریگەریه‌كا زۆر كرى يه سەر هوزانێن مەولەوی. مەولەوی ل دوماهيك ساڵێن ژیانا خو دا چاڤێن خو ژده‌ست داينه و كوره بى يه و ئه‌ڤ چه‌نده كارتێكرنه‌كا زۆر كريه سه‌ر دەروونێ مه‌وله‌وى و د چەند پارچە هوزانه‌كا دا ئه‌ڤ چه‌نده ديار دبيت. ھەروەسا کارەساته‌كا دى ژێ کو بسەر مەولەویدا هاتى يه، سووتانا کتێبخانا وى بى و گومان دهندێدا نینە کهو بەشه‌ک ژ کار و بەرھەمێن وى تێیدا سووتينه. مەولەوی ل ساڵا ١٨٨٢ ل ژيێ ٧٦ ساڵیدا چويه به‌ر دلوڤانيا خودێ و ل گۆڕستانا ئەسحابە ل سەرشاتە هاتيه ڤه‌شارتن.
هوزانێن مه‌وله‌وى
مەولەوی ژبلى کوردیێ، زمانێ عەرەبی و فارسی ژێ باش زانیە و ب ھەردووکان هوزان نڤێسين. دیوانێن وى ك ب شێوازێ هه‌ورامى يه پله‌كا بلند و به‌رز دناڤ هوزان و ئه‌ده‌با كورديدا هه‌يه.
مەولەوی به‌رى چه‌ند ساله‌كا ژ مرنێ ب پەرێشانی و كێم حاليێ ژيانا خوبوراندى يه. ئه‌ڤ کارەسات و رويدانه نه‌خۆشه بووينه ھەوێنێ چەند هوزانێن بەرز و ده‌گمه‌ن، د چەند پارچە هوزانه‌كا دا بڕوونی کاریگەریا وان کارەساتا دهێته ديتن کا چه‌وا دڵ و دەروونێ مەولەوی پڕ بيه ژ خەم و ژان و پەژارە و بێکەسی. بەشه‌كا زۆر هوزانێن مەولەوی بۆ لاواندنەوە و شیوەن تەرخانکريه و هوزانا شیوەن جهه‌كه‌كێ به‌رفره ژ دیوانا وى گرتيە، ئێكه‌مين شاعیرێ کوردە کو زۆرترین قەسیدێن شیوەنی هه‌بين ژ دەستچوون ئازیز و خوشتڤيان و كه‌سێن نێزيك وى د هوزانان دا ره‌نگ دايه ڤه، دناڤ وان هوزانان دا ٧ قەسیدە بۆ شیوەنی عەنبەر هه‌ڤژينا خو تەرخانکريه، شیوەنەکان بۆ عەنبەر خاتوون ژ ڕوویێ ئەدەبیڤه زۆر بلنترن ژ وان شیوەنان يێن بۆ کەسێن دى نڤێساين، چونكى سۆز تێدا ڕاستەقینە يه. ئه‌ڤه‌ش وێ چه‌ندێ دگه‌هينيت مرنا عەنبەر خاتوون مه‌زنترين نه‌خوشى بى بۆ مەولەوی، پیری و کوێری و ره‌زيلى ته‌مه‌ت مرنا هه‌ڤژينا وى و پەریشان نه‌كرينه. د قەسیدەیەكێدا بلندى و جوانى بڤێ شێوه‌ى ل سه‌ر هه‌ڤژينا خو نڤێسايه:
ئەدای پەشێویی حاڵاتی جەستەم دوورەن جە تەحریر خامەی شکستەم
بەڵام «مەعدووم» ھەرس دیدەش جۆش وەردەن ناعیلاج خامەش وە دەسگیر کەردەن
پەلەپەل پێکان پەل وە خامەدا یەک فەرد ڕەقەم کەرد وە ڕووی نامەدا:
ئیسە دیدەی دڵ دێوانەکەی وێت نە بێخی ئاودا مەگێڵۆ پەرێت
د قەسیدەیه‌كا دى دا بڤى شێوەیە خه‌ما خۆ به‌رامبه‌ر عەنبەرێ ديار دكه‌ت:
ئیمساڵ نەو وەھار چون خەزانی سەرد بەرگی وەردی باغ «مەعدووم» بەرد پەی ھەرد
مشیۆ تاڵەی من خیلاف ئەنگێز بۆ وەرنە، کەی؟ کێ دی؟ وەھار گوڵڕێز بۆ
مەولەوی پشتى ژ دەستدانا عەنبەرخاتوون هاڤژينا وى و حه‌فت ساڵ به‌رى مرنێ ھەردوو چاوڤێن خو ژ ده‌ست دده‌ت. بو ڤێ چه‌ندێ ئه‌ڤ هوزانا گوتيه كو ده‌ربرينێ ژ وى هه‌ستێ نه‌خوش دكه‌ت, دبێژيت:
یاری وەفادار شەرت و بەین بێشۆ چون نووری دیدەی «مەعدوومی» مەبۆ
وەختێ بەندەی وێش بێحاڵ وە چەم دی ئەسرین وە چەمدا ڕێزا و پەشێو بی
دگه‌ل ڤان هه‌مى نه‌خوشى وخه‌مان پيراتى ژێ ئێك ژ وان تشتا بينه يێن دهوزانێن وى دا ديار, دپارچه‌هوزانه‌كێ دا د ديوانا وىدا نه‌خوشى ديتن ژ پيراتيێ ب ڤى شێوه‌ى وه‌سف دكت:
موتریب، بۆ وە داد دڵگیریمەوە پیری ھا ئاما وە پیریمەوە
مەولەوی دپارچه هوزانه‌كا دى دا ره‌خنه ل خو گرتيه, هه‌رچه‌ند به‌ره‌ڤ مرنێ ڤه دچت به‌لێ باشيێت وى كێمن, دبێژيت:
خەم بیم یانێ ھای پێم مدۆ خەبەر: نە دەرگای ھەستی تەشریف بەر ئەو بەر
چاپێن دیوانا مەولەوی
• دیوانا مەولەوی - ساغکردنا سدێق بۆرەکەیی - چاپخانا حیدری - چاپا ئێكێ - بهارا ١٩٨٠ - ته‌هران
• دیوانا مەولەوی - لسەر بنه‌مايێ تێکۆشانا مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕیس - پێداچوون و ڕێکوپێککردن و زیادکردنا شیعرێن نه چاپكرى بدەستێ حەسەن گۆران و موحەممەد حیجازی - دەزگاهێ ڕۆشنبیریێ گۆران - چاپا ئێكێ - سالا ٢٠٠٤.
• دیوانا مەولەوی - كومكرن، ڤه‌كولين، لێکدانه‌ڤه و لسەر نڤێسينێن مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕیس - سالا – ٢٠١٠.
ژێدەر
www. kocherr.blogspot.ca
مه‌وله‌وى
مةولةوى
مه وله وى
