گوندێ ھرورێ
گوندێ
ھرورێ دھێتە ھژمارتن ئێک ژ بناڤ و دەنگترین و خوشترین گوند ب سروشتێ خویێ جوان ڤە
ل دەڤەرا بەرواری باڵا ، و دکەڤیتە بارچا دوماھیێ ل باکورێ باژێرێ دھوکێ ل ھەرێما
کوردستانێ ئەم دشیێن جھێ جوگرافیێ گوندێ ھرورێ بڤی رەنگی
بێژین : ل باکورێ سنورێ عیراق و تورکیا ب دویراتیا ١٠ کم ژ سنورێ تورکیا دویرە و ژ
لایێ روژئاڤا ڤە نێزیکی رووبارێ (خابورە) ب دویراتییا ٥ کم ژ گوندێ و ژ لایێ روژ
ھەلاتی ڤە یانێزیکی دەڤەرا کانی ماسێ یە ب دویراتیا ٢٠کم..ول دوماھیێ ژ لایێ
باشوری ڤە دکەڤیتە سەر رێکا دناڤبەینا ھەردو قەزا زاخو_و دەڤەرا کانی ماسێ ،ل
باکورێ گوندی دەشتا دینافە ھەروەسا ل روژ ھەلاتێ ڤە نێزیکێ گوندێ قمریێ یە ,
ھەروەسا ل باشورێ نێزیکی گوندێ بریڤکا یە ، ھەروەسا ل روژئاڤی ڤە نێزیکی گوندێ
کێستە و دێشێشێ یە ھەروەسان ل باکوری روژھەلاتێ ڤە نێزیکێ ئاقارێ ێوریا نە و ل دوماھیێ
ل باشورێ روژ ئاڤا ڤە دکەڤیتە نێزیکی گوندی جەلکێ .
-
١مەلا
ئەحمەد رەجەب، باپیرێ حەجی محەمەد عەلیێ ھروری،قازیێ کەلا (ھرورێ) (ئەوا نوکە
دبێژنێ قومری) بوو و کارێ باشنڤیسێ ژی دکر و قورئانا پیروز ب دەست خەتێ خوە نڤێسی
یە و ڤێ گاڤێ ژی ئەو دانە یە مایە . ٢- پیروھروری ،ئیک بوو ژ پێشمەرگە و ھەڤالین
بارزانیێ نەمر د روێپیڤانا وان دا بو سوڤیەتی و ل روژا ٢٣/٣/١٩٩٧ چویە بەر
دلوڤانیا خودێ. ٣- بو ئیکەم جار ل سالا ١٩٣١ -١٩٣٢ خواندنگەھ ل ھرورێ ھاتیە ڤەکرن.
٤- ل سالا ١٩٥٩ بو یەکەم جار بنگەھێ ساخلەمیێ ل ھرورێ ھاتیە ڤەکرن کو گوندەکێ
ڤەدەر و بوش بوو بەلێ نوە نینە. ٥- گوندێ ھرورێ ل روژا ١/٨/١٩٧٦ ژ لایێ رژیما بەعس
ڤە ھاتیە راکرن و سوتن و خەلکێ گوندی وەکی نوکا ل بەر دای ل گوند و باژێرێن
پارێزگەھێ بەلاڤ کرن.جارەکا د ئەنفالین رەش دا ل سالا ١٩٨٨ بو جارا دووێ ھرور ھاتە
سوتن و کاڤلکرن. ٦- ل سالا ١٩٧١ بو یەکەم جار جادە چوویە گوندێ ھرورێ و د سەر ھندێ
را کو نوکە ئێک ژ خوشترین دەڤەرێن گەشت وگوزاری یە. ٧- ئەڤە جەندین سالە گوندێ
ھرورێ ل ھەر جھێ لێبن د سەیرانەکا مەزن دا کوم دبن و دەستەێین نوو و ئێک ودوو پتر
دنیاسن. ٨- گوندێ ھرورێ پتر ژ (٦٥) کانیێن ئاڤێ ھەنە ژبلی روبارێ (رۆ)ی کو گوندی
دکەتە دوو پارچە. ٩- گوندێ ھرورێ (٩٦) شەھید پێشکێشی بزاڤا رزگاریخوازیا گەلێ
کوردستنانێ کرینە. ١٠- ل سەر دەمێ ئوسمانیان، گوندێ ھرورێ ببوو (سنجەق)، ئانکو
مەلبەندێ دەڤەرا بەرواری بالا. . ١١- خەلکێ گوندێ ھرورێ پشکدارێ د سەرھلدانا
ئامیدیێ دا کربوو ل سالا ١٩١٩ ز ب سەروکاتیا (حەجی محەمەد عەلی ھرور) و خەلکێ
پشکداریکری نیزیکی (١٥)کەسان بوون. ١٢- پشتی دامەزراندنا دەولەتا عیراقێ ل سالا
١٩٢١ ز، گوندێ ھرورێ ژ لایێ رێڤەبەریێ ڤە سەر ب ناحیا بەرواریان ڤە دانا. ١٣- ل
سالا ١٩٥١ ز گوندێ ھرورێ توشی ھێرشەکا (ھەدریشیان) بوو و پەزێ گوندی ھاتە تالانکرن
و دەمێ گوندێ ل تانێ چوین، گوندییەک ھاتە کوشتن ب ناڤێ (ئیبراھیم عەبدلرحمان(
دیروکو رە سە نا یە تی یا گوندئ ھرورئ:
ھرور
دھیتە ھژمارتن ژگوندین گە لە ک کە ڤن و دیروکە کاکە لە ک کە ڤن یا ھە ی گە لە ک
شینوارین گە ڤن ھە تا نو کە ژی لئ ما ینە.
رە سە نایە تیاگوندئ ھروری::-ئە و بخو کوندئ ھرورئ یئ فە لا بوھە تا نو کە ژی گە
لە ک جھین گونی نا ڤین فە لانی لئ نە.ھە روە سا کە لە ک کانیا ژی نا ڤین فە لا نی
لئ نە .وژوان جھا ئە وین نا ڤین فە لا نی لئ (لاتاسامئ،لاتائو خە ننە ی،گە ماسە
ی.........ھتد .وژوان کانیا ژی ئە وین نافین فە لا نی ل سە ر
(عین الگاوە, عین البوقئ ,عین الجمبو).وھندە ک ژیدە ر دبیژن دبیت ناڤئ ھرورئ ژی نا
ڤە کئ فە لا نی بیت. ونو کە ژی ئە ف مزگە فتا ل گوندی ئا ڤا یا لسە ر جھئ دیرئ
ھاتیە ئا ڤاکرن و دکە ڤندا دیوارە کئ (مقوس)ب رە خ مزگە فتئ ڤە ھە بوو و ھە ردە مئ
فە لە ک دویرئ را ھاتبا دا وی دیواری ماجی کە ت و وا ن دگوت ئە ڤە ل دە ف مە یئ
پیرو زە.و ھە تا نو کە ژی گە لە ک فە لین ئا قاری دبیژن (ھە وە دیوارئ مزگە فتا خو
یئ دا نا یە سە روی بە ری ئە وئ خاج لسە ر دا ئە و بە ر بە رزە بیت(و ژھە میان مە زنتر ئە وە کو ھرور
خودان کە لھە کا زوور کە ڤنە وژیدە رین دیروکئ زوور لسە ر ئا خفتینە و ل سە ر
نڤیسیە
چە ندین جارا گوندێ ھرورێ ھاتــیــە کــاڤــلکرن و ئاڤا کرن:-
ھە لبە ت گوندێ ھرورێ ئیک ژ وان گوندێـن
کوردستانێ یـە کو گە لە ک جارا ھاتیە کاڤلکرن و دەربەدەرکرن و زوربەی خەلکێ وێ
نەخووشی و تەپە سەری یــا تام کری
یەکەم
جار ل سالا(١٩٧٦) ھرور یا ھا تیە کاڤلکرن.ئە ڤ کاڤلکرنە ل ھە یڤا رە مە زانا پیروز
بوو ھەرەوسان ئە ڤ چە ندە ھاتە رو یـدان ژ بەر رکو دە ست ھە لاتا دکــتاتو ریا
حکومە تا رژێما بەسح ل بە غدا بریارە ک دە رئیخست ب کاڤلکرنا گوندێ ھرورێ و پێنج
روژا بتنێ دەرفەت دایێ ئەگـەر نە دە رکە ڤن دێ گـو ند ھـێتـە سووتن. دوماھیک کەس ژ
گوندی دە رکە فتن ل روژا(٢٥\٨\١٩٧٦)ێ بووھەروەسان گەلەک مال و و ملک ل دویف خوو
ھیلابون خەلکێ گوندی دەربەدەری گوند و باژێر کربوون ھندە ک ژوان بو تو رکیا و ھندە
ک ژی بو ئیرانێ ژمارا خێزانا ل گوندێ ھرورێ بەری کاڤلکرنێ ((٤١١)) خــێـزان بوون .
و ھەژمارا وان کەسان نـێـزیکی ((٢٤٥٠))کەسان بوون . چـە ند سالا گوند ماییـە کاڤلکری
و بێ خوودان ھە تا سالا (١٩٨٧) پــشتی ھێزێن پــێـشمەرگەی جارەکادی دەڤەر گرتی و
کریـە د دەستێ خوودا و گە لە ک ژخە لکئ گوندی ڤە گە ریان سە ر ملک و جھێـن خو کو
ژمارا وان نێـزیکی (٢٠٠)خێزانا بوون . وجارەکا دی گوند ھاتە ئاڤاکرن ل سە ر
شینوارێن خو ین کە ڤن . بە لێ ئە ڤئ چە ندێ گەلەک نە کێشا ھە تا ل (٢٨\٨\١٩٨٨)
پشتی ئەنفالا رەش سەر ملەتێ مەدا ھاتی جارەکا دی گوند ھـاتـە کا ڤلکرن و سوتن ئە و
خە لکئ گوندی ئە وئ لئ ئا کنجی دەربەدە ری تورکیا بون و ل کە مپین (دیار بە کرو
میردینێ) ھھتا سا(١٩٩٢) ھندە ک ڤەگەریان بو ئا خا خو . ین مایین ژی ل
سالا(١٩٩٤)ڤەگەریان . وپشتی ھنگێ کو ل دەمێ خە لکێ کوردستانێ پێـکـڤـە بەرەف تو
خیبین تو رکیا چـوین ل دە مێ سەرھەلدانێ مللە تێ مـە ل سال ا(١٩٩١) ین ماین و پاش
ڤە گە ریاین ڤە گە لە ک خە لک زڤرین سە ر گوندێن خو و ب ھاریکاریا گەلەک رێـکخراوێـن
مروڤایەتی. و شیانەکا نوی دەسپێکر و ھەتا نوکە گوند نەھاتییە کاڤلکرن
کە نگی خاندن گە ھو نە خووش خانە ل کوندئ ھروورئ ھاتیە فە کرن:
دابزانین
کی بون ماموستاو نووژدارین کوندی ئو دە رجوین قوتابخانی کی بون ھرور ژوان گوندا یە
ئە وین ھیشتا ژگە ڤندا خاند نگە ھــ لئ ڤە بووی و ل وی دە می دا ل گە لە ک گوندین
دە ورو بە ر نە بون.بو یە کە م جار ل سالا (١٩٣٢)خاندن گە ھــ ل گوندئ ھروورئ ھاتیە ڤە
کرن و ما موستا یە ک ژیرا ھاتیە ھنارتن دا وانا لئ بیژیت و نا فئ وی ما موستا یزی
(عبدالێمد بامرنی )بووئو ئە ف قوتا بخا نە بو ما وئ سئ سالا ما د دیڤدا ژ بە ر جە
ند ئە گە رە کا دە گە ھئ وئ یئ ھاتیە کرتن ئە گە رژی ئە و بو ما موستا ھاتە ڤە
کوھاستن ژکوندی و ج ما موستا نە ھاتنە ھنارتن ل جھئ وی وانا بیژن وھە روە سا ژبە
ربارو دوخئ گوندی یئ ئابوری یئ بە ر تە نک بوو بشتی ھنکی خاند نگە ھــ ما وە سا ھە
تا سالا(١٩٥٢)بو جارا دووئ خاندگە ھــ ب شیوە یە کئ رە سمی ژلا یئ حکومە تئ ڤە
ھاتە ڤە کرن ڤە ھە روە سا شە ش پولین سە رە تا یی لئ ھە بون و ما موستا یە ک تایبە
ت بو ھاتبو ھنارتن نافئ وی ما موستایژی(قاسم محمدالکتانی) بوھە روسا ماموستا (حجی
محمد علی ھروری)ژی وانین ئا ینی لئ دگوتن ،ھە تا سالا(١٩٦١) جارە کادی ھاتە گرتن
ئە وژی ژبە ر دە سبیکا شورە شا (ئە یلونا )مە زن و نە خوشبونادە ڤە رئ ژلایئ
رامیاری ڤە
. .
دیسان کە لە ک دە رجوو ژقوتابخاناھرورئ ژی دە رکە فتینە وژوان:-
١-شکری عبداللە ئە حمە د
٢-یو سف عمر یوسف
٣ حە سە ن عبدالعزیز
گە
لە کین دی و ل سالا(١٩٥٩)
یە
کە م (نە خووشخانە )ل گوندئ ھرورئ ھاتیە ڤە کرن وشیایە زوور خزمە تا خە لکئ گوندی
بکە ن و ھە می پیتفین دە سبیکئ ین ساخلە میئ لئ ھە بون ، و نوژدارە کئ تایبە ت ژئ
را ھاتبو ھنارتن یە کە م نوژدارژی ناڤئ وی نوژدار(حسام الدین بامرنی )بوو
ھە لویستئ گوندئ ھرورئ یئ رامیاری (سیاسی)
١- خە لکئ گوندئ ھرورئ پشکداری کریە د
حزبا (ھیوادا) ھە ر ل سالا(١٩٣٥-١٩٤٥) بو نمو نە وە ک بە ریز(ئە حمە د شانە )
(یوسف ئە حمە د رە ش) (محمد سە دیق خالد)
٢-ل سالا(١٩٥٨)دە مئ بارزانی ژروسی زفری
کوردستانئ خە لکئ کوندئ ھروورئ ھە میا رو لە کئ پاقژھە بو ل دە ف بارزانی و پارتی
و بارە گایئ پارتی دیموقراتی ھاتە ڤە کرن ل گوندئ ھرورئ و بە رپرسئ بارە گای (مە
حە مە د سە دیق خالد )بوو و بنافئ بارە گایئ (خە بات) وە روژئاڤایی دە ڤە را بە
رواریا ھە می دھاتنە ھرورئ بو کومبونین پارتایە تیئ وە کو کوندئ (جە لکئ ،و کیستە
،بریفکا،گرگا،سە رە رو .........ھتد
٣-ل سالا (١٩٦١)دە مئ شو رە شا ئە یلونئ
دە ست بئ کری زوربە ی گوندئ ھرورئ جە ک ھە لکرت دژی رژیما(عبدالکریم قاسمی)و بارە
کایئ پولیسین جە لکئ ب دە ستئ پیشمە رگین بارە گایئ گوندئ ھرورئ ھاتە شە لاندن
دیسازوربە ی زە لا مین کوندی بو نە پیشمە رگە ھــ دگە ل بە ریز (ئە حمە د شانە )و
بارزانیئ نە مردە مئ ھاتیە دە ڤە را بە روا ریا دە ست ب شورە شا ئە یلولئ کری. ژھە
ژیە بیژین گوندئ ھرورئ کە سئ جە کئ دوژمنی نە ھە لگرتیە کو بویە جاش دژی ملە تئ
کورد
٤-دیسان زوور کا درین خوودان شیان دناف
ھروریان دا دە ورە کئ ئیکجار باش ئینایە دناف شور شائە یلولئ دا ژواناژی:-(حە سە ن
مە حە مە د حە سە ن ، جە عفە رعلی ،خدرمحمود، شکری عە بداللە..........ھتد)
تاکوسالا ١٩٧٥
٥ -سالا ١٩٧٥ دە مئ شو رە شا ئە یلولئ شکە
ستی گوندئ ھرورئ ھاتە ویران کرن ب دە ستئ رژیمئ ژبە رکوزوربە ی کوند یان ھە می
پارتی بوون ودلسوزین ریبازا بارزانی بوون.
رە وشت و تیتالین گوندئ ھرورئ ییئن کە فن
ھە
ر دە ڤە رە کئ جە ند رە وشتو تیتا لین خو ین تا یبە ت ھە نە ،گوندئ ھرورئ ژی یئ بئ
بە ھر نینە ژڤان تیتالو رە وشتاو مە ژی ئە ڤە ژئ گرتینە بو ھە می ھە ڤالان:-
-
١ -ھە رساال خە لکئ گوندی ب ھە ڤرا را دبن
بو سە یرا نە کئ بو جھین خووش د کە ڤن دا گوندی دجون جھە کی ل گوندی یئ بە ر فرە
ھـــ بو دکوتنئ (خاریا)ھە می جورین خارنا ئا ما دە دگرن ودگە ل خوودبرن و داوە ت
وخووشی دبوراندن ھە تا نیزیکی مە غرە ب وھە تا نو کە ژی ئە ف جورە سە یرا نە ما
ینە وخە لکئ ھرورئ ھە می ژ ھە می دە ڤە را کوم دبن ورادبن بە رە ڤ جھئ سە یرا نئ
دجن. . ٢-روژە کا تا یبە ت ە بوژ ھە رسال گوندیا ھە میا پیکڤە پە زئ خودبری و
دگوتئ روژا(ھری برئ) وپە ز دھاتە برین ل زومئ و ئە ڤە ژی بە ھرا پتر دنا ڤبە را
روژین (٢٠-٢٥ ھە یڤا ٥ )دابو ٣-ھە روە سا( جو نا زبارا) ئا نکو گوندی دا بیکڤە را
بن جنە زبارا ئیکی ودا ب ڤی کا ری را بن و ھە تا نو کە ژی ئە ڤە یا مای ،ئو ئە و
جورە زبارە ژی گە لە ک بوون ژوان زبارا ((زباراجلی،برینئ،ھە لز درینئ ،کە رتک و ئا
دا ......ھتد)) ٤-ھە روە سا بھارئ خە لک رادبین دروژە کا تا یبە ت دا ب دا گرتنا
(کون بە فرئ ) کون بە فر:::- شکە فتە کا خلولە یە و یا سروشتی یە خلولە تیاوئ
نیزیکی(٣*٣)مە ترا نە وکویرا تیا وی نیزیکی (١٠ مە ترا نە ) ژ ھە ژی کوتنئ یە کو
ئە ڤ کون بە فرە دکە فیتە پشت زناراکیستە ودھە یڤاشە ش دادھاتە دا گرتن و بە فر
دما دفئ کون بە فئ دا ھە تا وە رزئ ھا ڤینئ ژی.
ژێده‌ر
kocherr.blogspot.com
گوندێ هرورێ
راپورت لسه‌ر گوندێ هرورێ
رابورت لسةر كوندئ هرورئ
رابورت ل سه ر كوندئ هرورئ
كوندى هرورى
كوندئ هرورئ
