چه‌رخێن كه‌ڤن


چه‌رخێن كه‌ڤن


چه‌رخێ به‌رى يێ كه‌ڤن(Palaeolithic): دهێته‌ هژمارتن كه‌ڤنترين چه‌رخێ به‌رى و درێژترين چه‌رخه‌ . ل جيهانێ ده‌ستپێكريه‌ ل (ئه‌فريقيا ) به‌رى 2,300,000 سالان .و بدوماهيكهاتيه‌ ل ده‌وروبه‌رێن 12,000 سالان ل چه‌رخێ (Pleistocene) چه‌رخي به‌رينى بو سێ درێژيا (چه‌رخێ به‌رينى يێ زى و چه‌رخێ به‌رينى كه‌ڤن يێ ناوه‌ندى و چه‌رخێ به‌رينى يێ كه‌ڤن يێ دره‌نگ) و ئه‌ف درێژاهيين هه‌ هاتيه‌ دابه‌شكرن لديف ورديا چێكرنا كه‌ل و په‌لێن ب به‌رى هاتينه‌ چێكرن و د نهادا دهێنه‌ ديتن ل گه‌له‌ك جهێن جوراوجور ل جيهانێ و مروف يه‌كه‌مينبون كو ئه‌ڤان كه‌لوپه‌لان چێكرين و بكارئيناينه‌. و هه‌روه‌سا رێكێن هژمارتنا طه‌به‌قاتێن عه‌ردى دهێنه‌كرن و هنده‌ك ڤه‌ديتنێن دى هه‌نه‌ كو ژيێ ڤان چه‌رخان دياردكه‌ن.
چه‌رخێ به‌رى يێ كه‌ڤن يێ زى به‌رده‌وامبويه‌ نزيكى 2,5 مليون سالان و هه‌تا سالا 200,000 سالان . و ئه‌وژى پێكدهێت ژ تومارێن چێكرنا كه‌ل و په‌لێن به‌رى . و ئه‌وژى دهێته‌ توماركرن د مێژوويا پێشڤه‌چونا مروڤاندا كو ره‌گه‌زێ (هومو)بوون كو هاتيه‌ درستكرن ل روژهه‌لاتا ئه‌فريقيا كه‌لتورێ (أولدواى) و (تنزانيا) و (حبشه‌) و (عفر) و بو يه‌كه‌م جار مروف ل روژهه‌لاتا ناڤين به‌لافبوينه‌ و پاشى بو (اوراسيا) و درستكرنا كه‌ل و په‌لان هاتيه‌ درستكرن ل باكورێ تنزانيا ل مه‌نطه‌قه‌كێ دبيژني (وادى التصدع) و دبێژنه‌ وى فلكلورى (Oldway – Oldowan) و ئه‌و كه‌لوپه‌له‌ دساده‌ و ده‌ستپێكيبون، مروف دڤى چه‌رخيدا گه‌له‌ك گه‌ريوكبوون ئانكو ژ جهه‌كى دچونه‌ جهه‌كێ دى ئه‌وژى لديف خوارنا وانا و په‌يداكرنا قيتێ روژانه‌ و نێچيركرنێ و خزره‌واتى به‌رهه‌مئينانێ. و هنده‌ك كه‌ل و په‌ل هاتينه‌ دروسكرن بو برينێ و ژ به‌رى كو دبێژنێ(الصوان) و ئه‌و كه‌لوپه‌لێن سه‌ره‌تايى دهاتنه‌ بكارئينان بو برينا گوشتى هو جلدى و گه‌له‌ك كه‌ل و په‌ل ژ هه‌ستيكان و داران و جلدى.
برێكا وان كه‌ل و په‌لێن ب به‌رى هاتينه‌ دروستكرن ڤه‌كوله‌رێن مێژويى و كلتورى  ڤه‌كولينێ لسه‌ر دكه‌ن و ڤه‌كولينێ لسه‌ر مێژويا ستێركڤانان (تاريخ القناصون) ئه‌و كومه‌لێن مروڤى د چه‌رخێ (السحيقة)دا . ئه‌و تشتێن هاتينه‌ ديتن و ئه‌ هه‌ستيكێن هاتينه‌ ديتن هه‌تا نوكه‌ دڤه‌گه‌رنه‌ به‌ چه‌رخێ به‌رينى و و ئێك ژوانا ژ ره‌گه‌زێ (هومو) بوون و ره‌گه‌زێ ( استرالوبيثيكس) ، و برێكا چه‌رخێ به‌رينى هنده‌ك جورێن نى يێن مروڤان په‌يدا دبن و دوماهيا وان مروڤێن شاره‌زا (Homo sapiens) ژبه‌ر ڤێ يه‌كێ مروڤێن نها به‌رهه‌مێن به‌رى 12,000 سالانه‌.
گرنگترين ريدانێن مێژوويى:
1- ده‌ركه‌فتنا مروڤان ل ئه‌فريقيا روژئاڤا به‌رى 3 مليون سالا.
2- دروستكرنا كه‌ل و په‌لێن به‌رينى.
3- ده‌سته‌سه‌ركرنا ئاگرى.
4- درستكرنا ئاگرى.
5- ژيانا ڤه‌گوهاستنێ و به‌رده‌وامبونا ژيانێ لسه‌ر نێچيركرنێ.
به‌ربه‌لافبوونا مروڤان:
ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ به‌رينى مروڤێن (هومو) ديارببون ل روژئاڤايا ئه‌فريقيا ل ناوچا ( الوادي المتصدع الكبير) پتريا وان كه‌لوپه‌لێن هاتينه‌ ديتن ئه‌وێن كو مێژويا وان ڤه‌دگه‌ريته‌ مليون سالان يان كه‌ڤنتر دڤێ ناوچێ هاتينه‌ ديتن بتايبه‌تى ل (تنزانا و كينيا و حبشة).
به‌رى 2-1,5 مليون سالان هنده‌ك مروڤێن نى په‌يدابون (Hominids) ژ ئه‌فريقيا چونه‌ باشورێ ئه‌وروپا و ئاسيا . و مروڤێ ئێكێ به‌رى 1 و 7 مليون سالان ژيايه‌ ل باشورێ (قوقاز) و ل (صينێ) به‌رى نزيكى 1 و 66 مليون سالان.
و لده‌مێ دوماهيا چه‌رخێ به‌رينى يێ كه‌ڤن مروڤێ ئێكێ ل صينێ و ل روژهه‌لاتا ئه‌ندنوسيا و ل ئه‌وروپا و ل ده‌وروبه‌رێت ده‌ريا ناڤه‌راست دژيان .و هه‌رروه‌سا گه‌هشتنه‌ ئنگلته‌را و باشورێ ئه‌لمانيا و بلغاريا . و دبيت رێگرى لسه‌ر به‌لافبوونا وانا ل باكورێ وان ناوچان ژ ئه‌گه‌رێ نه‌ شيانا وان بو په‌يداكرنا ئاگرى . و ڤه‌كولينێن وان شكه‌فتان ئه‌وێن تێڤه‌ دژيان ل ئه‌وروپا چ نيشانێن هه‌لكرنا ئاگرى و بكارئينانا ئاگرى نه‌ هاتينه‌ دياركرن به‌رى 300,000 تا 400,000 سالان.








ژێده‌ر

www.kocherr.blogspot.com



جه‌رخين كه فن
جةرخين كةفن