فيلێ پاشاى و مه‌لايێ گوندى

فيلێ پاشاى و مه‌لايێ گوندى

پاشايه‌ك هه‌بو ل گونده‌كى و وى پاشايى فيله‌ك هه‌بوو و گه‌له‌ك حه‌ش فيلێ خو دكر ژبه‌رهندێ كه‌سێ ل گوندى دژيان نه‌ دوێريان فيلێ پاشاى بئێشينن ، و هه‌رباغچه‌ك يان وه‌رزه‌كێ فيلى دڤيا دچو نافدا و دنافدا دچه‌رى دخوار ، روژه‌كێ خه‌كێ گوندى گه‌له‌ك بێزاربون ژفيلێ پاشايى و چونه‌ ده‌ف مه‌لايێ گوندى داكو چاره‌سه‌ريا ئاريشا گونديان بكه‌ت و گوتنه‌ مه‌لاى فيلێ پاشاى چ حال بومه‌ نه‌ هێلا و ره‌زو بيستانێن مه‌ پيچكرن بخێرا خو هه‌ره‌ ده‌ف پاشاى و بێژێ بلا فيلێ خو گرێده‌ت چنكى پاشا گه‌له‌ك حه‌ش ته‌ دكه‌ت ئه‌و دێ ئاخفتنا ته‌ بجهئينيت ، مه‌لايژى گوته‌ گونديا بلا ئه‌ز دێ گه‌ل پاشاى ئاخڤم به‌س هه‌كه‌ر هينژى دگه‌ل من بئێن باشتره‌ دا ،گونديا گوتێ بلا و هه‌مى لديف مه‌لاى چون به‌ره‌ف قه‌سرا پاشاى، لێ ده‌مێ مه‌لا برێكێڤه‌ دچو هه‌ر بێن بێنه‌ سه‌حدكره‌ پشتخو گونديه‌ك ژ ناف كومێدا كێمدكر و بدزيكيڤه‌ و درێكه‌كا ديرا به‌رى مه‌لاى دچونه‌ دقه‌سرا پاشايڤه‌ و دگوتنه‌ پاشاى ئه‌ڤه‌ مه‌لايێ گوندى يێ به‌ره‌ف قه‌سرا و ته‌ڤه‌ دهێت كومه‌كا گونديا يێ بديفڤه‌  و يێ دبێژيت دێ چم فيلێ پاشاى گوژم و موئامه‌رێ سه‌ر پاشى چێكه‌م ، حه‌تا مه‌لا نزيكى ده‌رگه‌هێ قه‌سرا پاشايبوى سه‌حكره‌ پشتخو تنێ كه‌سه‌ك يێ لپشت وى ماى و لديف هاتى و ئه‌و كه‌سه‌ژى دينێ گونديبو(مجنون) ، مه‌لايى ده‌رگه‌هێ قه‌سرا پاشاى قوتا و ده‌مێ ده‌رگه‌هڤه‌كرى سه‌حكرێ پاشا يێ لبه‌ر ده‌رگه‌هى لهيڤيا مه‌لاى و ئه‌و گونديێن لپشت مه‌لايى دهاتن هه‌مى يێ لپشت پاشاى راوستياين و چاڤه‌رێ هاتنا مه‌لايبون، پاشاژى بعێجزيڤه‌ گوته‌ مه‌لاى ها مه‌لا تو هاتيه‌ چ و ته‌ چ دڤێت ، مه‌لاى زانى كو گونديا يا چكرى ، مه‌لايژى ژكه‌ربادا گوته‌ پاشاى ئه‌زبه‌نى ئه‌ز ژبه‌ر فيلێ ته‌ يێ هاتيم گونه‌هه‌ يێ بتنێيه صه‌برا وى نا ئێت‌ فيله‌كێ مێ بو بينه‌ دا صه‌برا وى بهێت.

درێژيا بابه‌تى

ره‌وشت

ره‌وشت

مروڤ دره‌فتار و هزرێن خو دا ژێك جودانه ‌, سه‌رجه‌مێ ره‌فتارێن هه‌ر كه‌سه‌كى ره‌وشتێ وى رون و ئاشكه‌را دكه‌ن كا ئه‌و كه‌سه‌ تا چ راده‌ ره‌وشتێ وى يێ باشه‌ يان خرابه‌, سێ جورێن ره‌فتاران هه‌نه‌, هنده‌ك ره‌فتار هه‌نه‌ لده‌ڤ هه‌مى كه‌سان رافتارێن درست و باشن وه‌ك هاريكاريكرن و خێر دگه‌ل كه‌سێن هه‌ژار و به‌رده‌ست ته‌نگ و راكرنا هه‌ر خرابيه‌كێ درێكا خه‌لكێ دا بيت و پاقژى و بێهنفره‌هى و...,  و هنده‌ك ره‌فتار هه‌مى كه‌س ژێ رازى نينن و نه‌ جهێ قه‌بيل كرنێ نه وه‌ك دزيكرن و كوشتن و گه‌نده‌لى و پيساتى و توره‌ى و ...‌, و هنده‌ك ره‌فتار لده‌ف هنده‌كان باشن و درستن و لده‌ف هنده‌ك كه‌سێن دى نه‌ ددرستن و ره‌فتارێن خه‌له‌ت دئێنه‌ هژمارتن.

ره‌وشتێ باش پێك دهێت ژ هنده‌ك داب ونه‌ريت و ياسايان كو هاريكاريا رێكخستنا ژيانا مروڤان دده‌ت بۆ سانه‌هى كرن و باشتركرنا رێڤه‌چونا ژيانێ, چ ئه‌ف ره‌فتاره‌ به‌رامبه‌ر كه‌سه‌كى دى بيت يان ره‌فتاركرن به‌رامبه‌ر خودايى بت يان خو ره‌فتار به‌رامبه‌ر گيانه‌وران ژێ بيت, و چ گومان تێدا نينه‌ كو ره‌وشتێ باش ناڤه‌روكا نامێن ئول و ئايێنێن ئاسمانى ژێكه‌, وه‌ك ئايێنێ ئيسلامێ كو كريه‌ ژ كارێن سه‌ره‌كى كو هه‌ر كه‌سه‌ك به‌رپرسياره‌ به‌رامبه‌ر ره‌وشتێ خو ب پاداشت كرنێ ئه‌گه‌ر يێ باش بيت و ب سزادانێ ئه‌گه‌ر ره‌وشتێ خراب بت.

و ژلايێ جڤاكى ڤه‌ ره‌وشتێ باش روله‌كێ گرنگ يێ هه‌ى كو جڤاك ببيته‌ جڤاكه‌كێ ساخله‌م و پێشكه‌فتى و دير ژ تاوانان, هزركرنا هه‌ر كه‌سه‌كى دگه‌ل ره‌وشتێ وى دوو تشتن ب رامانه‌كا گه‌له‌ك نێزيك ژئێك, ژبه‌ركو دڤێت ره‌وشت ژ ناڤا ناخ و هزرێن مروڤى ده‌ركه‌ڤيت و ره‌نگ ڤه‌دت سه‌ر ره‌فتاران, و گه‌له‌ك يا بزه‌حمه‌ته‌ كه‌سه‌ك هه‌بيت يێ درست بيت دهه‌مى ره‌فتارێن خودا و ره‌وشتێ وى 100% يێ درست و باش بيت, دڤێت هه‌ر كه‌سه‌ك هه‌ول بده‌ت ره‌وشتێ خو باشتر لێبكه‌ت و هه‌ول بده‌ت كێمترين خه‌له‌تيا بكه‌ت ئه‌گه‌ر نه‌ ئه‌و كه‌سه‌ دێ يێ كێم بيت دچاڤێ خه‌لكى دا و چ رێز لێ ناهێته‌ گرتن و ژ لايێ ئايينى ڤه و لده‌ڤ خودايى‌ ژێ كه‌سه‌كێ كێم دئێته‌ دانان‌, خودێ ره‌وشتێ مه‌ باشتر لێبكه‌ت و گه‌نده‌لى و خرابى و دزى و تاوان و هه‌تا دوماهيێ ژ ره‌فتار و ره‌وشتێن خراب دناڤ مه‌دا نه‌هێليت و جڤاكێ مه‌ پارێزيت.

درێژيا بابه‌تى

پربێژى

پربێژى (ئه‌گه‌ر ئاخفتن ژ زيڤيبيت نه‌ ئاخفتن ژ زێريه‌)

ئاخڤتن ئه‌و سالوخه‌تێ جوانێ مروڤايه‌تيێ، ئه‌و رێكا ب ئێك گوهرتنا هه‌ست و مه‌به‌ستێن دناڤ دلاندا، ئاخفتن ئه‌و ئالاڤێ خودايێ مه‌زن ثه‌يام و ثه‌يامبه‌ر ثێ هنارتى، ئاخڤتن ئه‌و چريسكا ئاگرێ شوره‌شو سه‌رهه‌لدانان ثێ كه‌ش دبيت، ئه‌رێ ....ئاخڤتن ئه‌ڤا ل سه‌رى... به‌لێ ثا گه‌له‌ك جارا نه‌ ئاخڤتن و بێده‌نگ بون جوانتره‌ ژ ئاخڤتنێ .نڤسه‌ره‌كێ عه‌ره‌ب دبێژيت(الصمت فن فإذا أتقنته ...اصبحت مبدعا في كلامك..) ئه‌ڤجا وى ده‌مى باخڤه‌، ده‌مێ ئاخڤتنا ته‌ جوانتر بيت ژ بێ ده‌نگ بوونێ. چونكو دناڤبه‌را زمانى و ئه‌قليدا ثه‌يوه‌ندييه‌كا به‌روڤاژى يا هه‌ى ، هه‌ر ده‌مێ عه‌قل بچيك بوو ، زمان درێژدبيت، و هه‌رده‌مێ عه‌قل مه‌زن بوو زمان كورت دبيت. فه‌يله‌سوفه‌ك دبێژيت:( ما ندمت على سكوتي مره‌، ولكن ندمت على الكلامي مراراً ).ديسان ثربێژى و ئاخڤتنا زێده‌ ژ باهيێ مروڤى كێم دكه‌ت،هه‌روه‌ك (ناپليون) دبێژيت:(كێم زانين و زؤر ئاخڤتن وه‌ك نه‌دارى و زؤر خه‌رج كردنێيه‌).جونكو خودايێ مه‌زن دو گوه و زمانه‌ك يێت دايه‌ مه‌ ، هه‌تاكو چه‌ند باخڤين دوو جارا هند گوهداربين، ره‌نگه‌ گه‌له‌ك كه‌س بێده‌نگ بوونێ ب شكه‌ستن و بێ هێز بون بزانن ، هه‌رچه‌نده‌ بێده‌نگ بوونێ ثێدڤى ب شيانه‌كا مه‌زنتر هه‌يه‌.زانايێن زمانزانييێ دبێژن: (يحتاج المرء إلى سنتين تقريباً ليتعلم الكلام .. لكن يحتاج إلى سنين ليتعلم لغه‌ الصمت.....! )ره‌نگه‌ گه‌له‌ك جارا بێده‌نگ بون باشترين به‌رسڤ بيت بو هنده‌ك كه‌سان، چونكو ئهگه‌ر ئه‌و د بێ ده‌نگيا ته‌ تێنهگه‌هيت ، د ئاخفتنا ته‌ ژى ناگه‌هيت.ديسان ئاخڤتنێن نه‌خوش و دژوار وه‌كو رێڤه‌چونێيه‌ ل بيابانێ ره‌نگه‌ چ ده‌نگ ژێ نه‌هێت ،به‌لێ ده‌وسێن وێ د ديارن. و مروڤ زووى ژ بيرناكه‌ت.له‌وما مه‌زن دبێژن( ساخ دبيت شوينا خه‌نجه‌را، به‌لێ ساخ نابيت شوينا خه‌به‌را).ئه‌ڤجا دڤێت مروڤ ژ ئاخڤتنێن خو هشيار بيت، ژ به‌ركو ده‌مێ تو ئاخڤتنه‌كا كرێت دبێژييه‌ ئێكى ره‌نگه‌ بشێت ژ ته‌ ببوريت،به‌لێ نه‌شێت ته‌ ژبيربكه‌ت.(ئيما عه‌لى) دبێژيت:(خوزى ستويێ من هنگى ستويێ حێشترێ يێ درێژبا، دا وه‌كو من ئاخڤتنه‌كا نه‌ دجهێ خودا كربا به‌رى ده‌ركه‌ڤتبا من زڤراندباڤه‌.)ره‌نگه‌ گه‌له‌ك جارا ئه‌م هنده‌ك ئاخڤتنا ب كێم و ب چڤه‌ وه‌رنهگرين ،به‌لێ به‌رامبه‌رێ خو ثێ دلگران بكه‌ين.و ثێ كو هه‌ست ثێ بكه‌ين ، هه‌روه‌كو عه‌ره‌ب دبێژن :(قگره‌ الماء فى بيت النمل تعتبر بحرا"). ئه‌ڤچا دڤێت مروڤ بزانيت كه‌نگى و ل كێرێ و چاوا دێ ئاخڤيت. گه‌له‌ك جارا ئه‌م دبێژين فلان كه‌س سه‌حبه‌تا نزانيت ،به‌لێ ئه‌م نزانين كو ئه‌و ئه‌مين نزانين چاوا باخڤين ، و چ ثه‌يڤ ل كيڤه‌ بكاربينين، له‌ورا ياباش ئه‌وه‌ هه‌روه‌كو ئه‌م ب كوردى دبێژين زووى ب زووى مرروڤ ثيڤازا خو سور نه‌كه‌ت ، چونكى هنگى بێ ده‌نگ بمينى كه‌س چ ل ته‌نزانيت هه‌روه‌سا هزره‌كا مه‌زن دێ بو ته‌ هێته‌ كرن ، وى ده‌مێ تو ئاخفتى هنگى دێ دياربى كا ئاستێ ره‌وشت و ره‌وشه‌مبيريا ته‌ تا دچ ئاستدايه‌،دبێژن كه‌سه‌ك ب جلكێن جوانڤه‌ دهێته‌ ده‌ڤ ئه‌فلاتونى ، ئه‌فلاتون دبێژيتێ باخڤه‌ داته‌ ببينم) له‌ورا گه‌له‌ك جارا بێ ده‌نگ بون ده‌رمانه‌،گوتنه‌كا عه‌ره‌بى يا هه‌ى دبێژيت،( لا تحاول أن تجعل ملابسك أغلى شيء فيك ، حتى لا تجد نفسك يوماً أرخص مما ترتديه) ئانكو دڤێت مروڤ د ئاخڤتنا خودا هشياربيت ، هه‌روه‌كو مه‌زن دبێژن ( خوێيا خو نه‌كه‌ته‌ د ناڤ هه‌مى گرارا) له‌وما دبسا دبێژم راسته‌ گوتنا مه‌زنا ده‌مێ دبێژن : ئهگه‌ر ئاخڤتن ژ زيڤى بيت ، نه‌ ئاخڤتن ژ زێرييه‌.ل دوماهيكێ دبێژم: جوانتريت تشت د ژيانێدا كه‌سه‌ك هه‌بيت بێ ثه‌يڤ ته‌ بخوينيت ، بێ ئاخڤتن ل ته‌ بگه‌هيت ، بێ به‌رامبه‌ر حه‌ژ ته‌ بكه‌ت.ديسا هيڤى خوازم ژ خودێ ل ثێشه‌روژێ ببنه‌ كه‌سانێت خودان رێز ، ده‌مێ باخڤن خه‌لك گوهداريا وه‌ بكه‌ت ، ده‌مێ دبێ ده‌نگ بن خه‌لك هزرا وه‌ بكه‌ت.

درێژيا بابه‌تى

زه‌لامه‌ك و كورێ خو

زه‌لامه‌ك و كورێ خو

زه لا مه كئ د فيا كورىَ خو فئربكه ته حيكمه ته كئ و ئاموزكارييه كئ ب رئكا خويا تايبه ت، ل ده مئ دورينا جلكاندا مقه سا خو يا كران بها هه لكرت و ده ست ب بارجه كرنا قوماشى كر و هه مى كره بارجئن بجيك بجيك دا كو ده ست ب دورينا وى جلكئ مه به ست لئ كو بدروين ب بكه نه جلكه كئ جوان و نوى.
به لىَ ده مئ قوماش ز برينئ خلاس بوى ئه و مقه سكا ب بها يا ده ستى دا هافئته بن بئت خو و بئ قه در كر.
و كورئ وى ب ته عه جب فه ( سه رسورمانفه) ل بابئ خو دنئرى. 
و باشى بابئ وى ده ست هافئته به كه ره ى (بكورك، ده يزى) و ده ست ب دورينا وى كراسى كر ........
لئ ده مئ ز به كه ره ى خلاس بويى به كه ره د به ر سه رئ خورا كر و هه لكرت.
ل وى ده مى كورئ وى نه شيا خو رابكريت ز في كارئ بابئ خو و برسياركر كوت: 
باب بوجى ده مئ تو ز مقه سئ خلاس بوويى ته ئه و مقه سا هنده يا ب بها(نرخ) هافئته بن بئت خو ؟ به لئ ده مئ تو ز بوكوركى خلاس بويى ته كره د به ر سه رئ خورا ، هه رجه نده ئه و يئ بئ بهايه و يئ بىَ نرخه؟
ئينا بابئ وى كوت كورئ من.
هنكى مقه سكه ئه و بو يا كو ئه و بارجا قوماشى يا مه زن بارجه بارجه كرى و دنافبه را واندا زئك فه كرى.
به لئ هنكى به كه ره يه(بوكورك) ئه و بو يئ ز وان بارجئن بجويك ئه ف جلكئ جوان جئكرى..
و به رده وامى دا ئاخفتنا خو كوت كورئ من دفئت تو قه درئ وى نه كرى يى دوو به ره كى لئك دوير كرن خراب كرنئ دكه ت هه رجه نده جه ند يئ ب نرخ زى بيت و خودان قه در بيت.
به روفازى ئه وئ دبيته ئه كه رئ نئزيك بونئ و بئكفه زيانئ...دفئت هه رده م رئزئ لئ بكرين.

درێژيا بابه‌تى

هه‌ڤالينى

هه‌ڤال

هه‌ڤال ئه‌و په‌يڤه‌ ئه‌و په‌يوه‌نديه‌ ئه‌وا دگه‌ل ئينانا وێ چه‌ندين په‌يڤێن دى دهێنه‌ بيرا مه‌ وه‌ك باوه‌رى راستى.. دلوڤانى.. هاريكارى .... هه‌ڤال ئه‌و رامانه‌ ئه‌وا ده‌مێ بێزارييا مروڤى پێ كه‌يف خوش دبيت. ئه‌و رێكه‌ ئه‌وا ده‌مێ خه‌له‌تيا مروڤى راست دكه‌ت .هه‌ڤال ب ڤان رامانێت خويێن گرانڤه‌ ئێكه‌ ژ پێدڤيێن فه‌ر و گرنگ ، له‌ورا يا ڤه‌ره‌ مروڤى هه‌ڤاله‌ك هه‌بيت كو د روژێن خوش و نه‌خوش دا پشت ب ئێك دوو ب به‌ستن. جاران دگوت (دڤێت هه‌ڤالێ مروڤى وه‌كى گوپالى بيت،ئه‌گه‌ر سه‌د جارا بكه‌ڤيت ، به‌لێ جاره‌كێ ب تنێ نه‌هێليت خودانێ وى بكه‌ڤيت)ئانكو دناڤبه‌را واندا هند باوه‌رى و هند دلسوزى هه‌بيت كو دناڤبه‌را هه‌ڤالينيا واندا وبراينيا واندا جهێ چ ده‌رزا نه‌هێليت. (هه‌ڤالينى وه‌كى شه‌مسيێيه‌ (سيوانه‌) هنگى دبيته‌ باران ، مروفى پتر پێدڤى پێ هه‌يه‌ )له‌ورا گرنگ نينه‌ كو سه‌د هه‌ڤالا دساله‌كێدا بنياسى، لێ ياگرنگ ئه‌وه‌ هه‌ڤاله‌كێ بو سه‌د سالان بنياسى، جبران خليل جبران دبێژيت (( هه‌فالێ سه‌خته‌ وه‌ك سيبه‌رێيه‌ ، ده‌مێ هه‌تاڤ يێ دگه‌ل مروڤى ، ده‌مێ دبيت تارى به‌رزه‌ دبيت. ئانكو هه‌ڤالێ راست ئه‌وه‌ يێ ل روژێن ته‌نگاڤيدا ل ده‌ڤ مروڤى .چونكو ئه‌وان كه‌سان دێ ژبيركه‌ى ئه‌وێن ته‌ دگه‌ل كريه‌ كه‌نى ، به‌لێ وان ژ بيرناكه‌ى ئه‌وێن دگه‌ل گريايى .ئيمامێ عه‌لى دبێژيت( ئه‌گه‌ر ته‌ سلاڤكره‌ شێرى ، دلێ خو نه‌به‌ نێچيركرناوى).ژ به‌ر ڤێ ئه‌گه‌ر هه‌ڤالێ مروڤى باوه‌رى ب مروڤى هات دڤێت جهێ باوه‌ريا وى بى. د مه‌ولانا روميدا هاتييه‌ كو ( هه‌ڤالينى و ئه‌ڤينى وه‌ك ده‌ستنفێژێيه‌ ، ئه‌گه‌ر ته‌ گومان ژێ كر يا كه‌فتى).ئه‌ڤجا ئه‌ڤ هه‌ڤاله‌ دڤێت تويركه‌ك بيت ژ نهێنييێت هه‌ڤالێ خو و جهه‌كێ پاراستى بيت بو كارو هزرێن ئێك،چونكو (ئه‌فلاتون):دبێژيت(هه‌ڤالينياوان نه‌كه‌ ئه‌وێن نه‌شێن نهێنيێن خوَ بپارێزن). لێ نه‌ ئاريشه‌يه‌ هه‌مى كه‌سان بنياسى، به‌لێ يا باش ئه‌وه‌ هه‌ڤالينيا هه‌مى كه‌سان نه‌كه‌، چونكو ناسينا وان ئه‌گه‌ر يێ باشبيت ، دێ مفا ژێ بينى ،و ئه‌گه‌ر يێ خراب بيت دێ وانه‌يه‌كێ ژێ وه‌رگرى.چونكو (لينكول)دبێژيت:(باوه‌ركردن ب هه‌مى كه‌سان مه‌ترسيداره‌، به‌لێ باوه‌رنه‌كردن ب چ كه‌سا مه‌ترسيدارتره‌). ره‌نگه‌ ئه‌و گوتنا پێغه‌مبه‌رێ خوشه‌ويست(ص) بو فێرێ گه‌له‌ك يا جوان بيت ده‌مێ دبێژيت(هه‌ر كه‌سه‌ك يێ ل سه‌ر دينێ هه‌ڤالێ خو) لێ دگه‌ل ڤىً چه‌ندا مه‌ ل سه‌رى باس كرى دڤێت مروڤ ل خه‌له‌تييًن هه‌ڤاليًن خو ببوريت چونكو كه‌س نينه‌ كو خه‌له‌تى نه‌بن و خه‌له‌تيان نه‌كه‌ت ، له‌ورا ئه‌گه‌ر مروڤ ژ كه‌سه‌كێ بێ خه‌له‌تى بگه‌ريت ره‌نگه‌ نه‌بينيت.نڤيسه‌ره‌كێ عه‌ره‌ب دبێژيت( من ابتغى صديقا" بلا عيب، عاش و حيدا"). ل دوماهيكێ جاره‌كێ ژ حه‌كيمه‌كێ پرسين :باشتريت تشت بو مروڤى چييه‌؟ گوتى عه‌قل. گوتێ ئه‌گه‌ر نه‌بو؟گوتى هه‌ڤال.گوتێ ئه‌گه‌ر نه‌بو؟ گوتێ مرن.)له‌وما ديسادبێژم (هنده‌ك هه‌ڤال مينا ديروكێنه‌، نه‌ دوباره‌ دبنه‌ڤه‌ و نه‌ دهێته‌ ژبيركرن...هيڤيدارم هه‌مى ده‌ما دگه‌ل هه‌ڤالا ب خوشيبن.

درێژيا بابه‌تى

وه‌رزێ زڤستانێ

وه‌‌رزێ زفستانێ

وه‌‌رزێ زفستانێ ئێكه‌ژ‌ وان وه‌‌رزێن سالێ كو ب دويڤ‌‌ وه‌‌رزێ پايزێ دهێت، ئه‌‌و وه‌‌رزێ به‌‌رنياس ب وه‌‌رزێ سرو سه‌‌رمايێ و به‌‌فرو بارانان، ئه‌‌ڤ‌‌ وه‌‌رزه‌ب جوانى ژ‌ كوردستانێ ده‌‌ردكه‌‌فيت و به‌‌ژ‌نا وه‌‌لاتێ مه‌جوانترو قه‌‌شه‌‌نگ ترلێ دكه‌‌ت، په‌‌يڤ‌‌ا زڤ‌‌ستان به‌‌رامبه‌‌ر په‌‌يڤ‌‌ا winter كو په‌‌يڤ‌‌ه‌‌كا كه‌‌ڤ‌‌نا ئه‌‌لمانييه‌ب واتايا ده‌‌مێ ئاڤ‌‌ێ(Time of woter) دهێت. ئه‌‌ڤ‌‌ وه‌‌رزى پرى ئاڤ‌‌ و ب كه‌‌ش وهه‌‌وايێ خويێ سارڤ‌‌ه‌گه‌‌له‌‌ك جاران بوويه‌سومبلا بێ ئومێديێ و به‌‌رته‌‌نگ بونا ده‌‌ستێ هه‌‌ژ‌اراو كه‌‌سێن خه‌‌زان،چونكو مه‌‌زن دبێژ‌ن (چ ژ‌ ده‌‌نگێ تپ تپا پێت ده‌‌يندارى و چپ چپا ده‌‌نگێ دلوپان نه‌‌خوشتر نينه‌‌). لێ ديسان ئه‌‌ڤ‌‌ى وه‌‌رزيدا په‌‌يوه‌‌نديێن چڤ‌‌اكى ب هێز دبن چونكو جاران و سه‌‌رده‌‌مێ گوندا شه‌‌ڤ‌‌ێن زڤ‌‌ستانێ گونديا به‌‌ر رونيا و چراو ڤ‌‌انوس و له‌‌مپا دگه‌‌ل خوارنا گيزو مێويژ‌ا دبوراند و ده‌‌نگو باسێن وان ره‌‌نگه‌گه‌‌له‌‌ك جاران ژ‌ سنورێن گوندى ده‌‌ربازنه‌‌ببان ،لێ پيره‌‌مێره‌‌كێ ره سپى ژ‌ به‌‌ر ڤ‌‌ه‌‌گێرانا چێروكا سيامندو خه‌‌جێ لاوكێ مه‌‌عده‌‌نى ، بشارێ چه‌‌تو دلێ كچ و كورێن گه‌‌نج ئه‌‌وێن ب ديدارا ئه‌‌ڤ‌‌ينێ خه‌‌ون دديتن شادكر ره‌‌نگه‌ڤ‌‌ان شه‌‌ڤ‌‌ێن درێژ‌ تێرا وان نه‌‌كربيت ، ژ‌به‌‌ر هندێ ژ‌ى شاعێره‌‌كێ فه‌‌ره‌‌نسى دبێژ‌يت(ئه‌‌وێ ئه‌‌ڤ‌‌يندار نه‌‌بيت ، بلا ژ‌ زڤ‌‌ستانێ ب ترسيت). گه‌‌له‌‌ك جاران هاتنا زڤ‌‌ستانێ جهێ دل خوشيا گونديا بو ده‌‌رفه‌‌ته‌‌ك بوو كوبێهنا خو تێدا ڤ‌‌ه‌‌ده‌‌ن مانديونا پايزو هاڤ‌‌ينى ژ‌ بيربكه‌‌ن، په‌‌يوندێن خو دگه‌‌ل خودايێ خو بهێزبكه‌‌ن. في الشتاء يگول فيه الليل للقيام، ويقصر فيه النهار للصيام، ديسان ڤ‌‌ان روژ‌ێن كورت و شه‌‌ڤ‌‌ێن درێژ‌ گه‌‌له‌‌ك جاران هه‌‌لبه‌‌ستڤ‌‌انان د هه‌‌لبه‌‌ستێن خودا شه‌‌ڤ‌‌ێن زڤ‌‌ستانێ دكرنه‌جهێ بێزاريێ و ڤ‌‌ه‌‌مراندنا ئاگرێ بزاڤ‌‌ شوره‌‌شان و داعويرانا خه‌‌ون وهيڤ‌‌يان و حه‌‌ندقاندنا تيرێژ‌ێن روناهيێ ، لێ هه‌‌رده‌‌م جهێ ده‌‌راڤ‌‌ه‌‌كێ هێلايه‌كو ئومێد ب هاتن بهارێ شين ببن، و زڤ‌‌ستانا ره‌‌شو درێژ‌ ئاڤ‌‌اببيت، هه‌‌لبه‌‌ستڤ‌‌انه‌‌كێ ئينگليزى دبێژ‌يت (ده‌‌مێ زڤ‌‌ستان هات،بهار ژ‌ى يانێزيكه‌‌). وه‌‌زێ زڤ‌‌ستانێ چه‌‌ندين ئالاڤ‌‌ێن تايبه‌‌ت بخو هه‌‌نه‌مينا ( به‌‌فرى (به‌‌فرمال) ليان، باگوردان) ديسان خوارنێنت گه‌‌رم وه‌‌ك ( ترشك ،كه‌‌لاندنا كولندا(قوندك) چێكرنا گوزه‌‌به‌‌زێ(جوره‌شرينيه‌‌كه‌‌، ب دوشاڤ‌‌و كونجيان دهێته‌دروستكرن ) و د به‌‌ر سوپێ دارانرا و په‌‌لێن گه‌‌ش دهێته‌خوارن ،ڤ‌‌ه‌‌دانا شه‌‌به‌‌قا بريسياو چپ چپا سڤ‌‌اندا و شرێنا سوركا بانى پێكڤ‌‌ه‌ده‌‌نگێ موزيكه‌‌كا به‌‌ركه‌‌ڤ‌‌تى ژ‌ێ دهێت. ل دوماهيكێ هيڤ‌‌يدارم هه‌‌مى گاڤ‌‌ان ب ئومێدو هيڤ‌‌يڤ‌‌ه‌بژ‌ين.

درێژيا بابه‌تى

پاراستنا ژينگه‌هێ

پاراستنا ژينگه‌هى

ده‌ستپێك:

دچه‌رخێن نيدا پێشڤه‌چونه‌كا مه‌زن بخوڤه‌ ديتيه‌ و ژيان ب ئاسان كريه‌ لێ چه‌ندين مه‌ترسى بو پيسبونا ژينگه‌هى لديف خو ئيناينه‌ و كارتێكرنێ لسه‌ر گيانداران دكه‌ن و پێشكه‌فتن و زيادبونا كارگه‌هێن به‌رهه‌مئينانێ بويه‌ ئه‌گه‌رێ زێده‌بونا به‌رمايكان و غازاتێن پيس و ماددێن كيميايى ئه‌وێن كو ژ كارگه‌هێن مه‌زن دروست دبن و ئه‌ڤه‌ دبيته‌ ئه‌گه‌ر كو تيێكچونه‌كا مه‌زن د موازه‌نا ژينگه‌هيدا و كارتێكرنێ لسه‌ر هه‌مى جورێن گيانداران و روه‌كان دكه‌ت پاراستنا ژينگه‌هى ئه‌و كرياره‌نه‌ ئه‌وێن كو هه‌يئه‌تێن حكومى يان منه‌ظه‌مێن سه‌ربه‌خو پێ رادبن بو پاراستنا پاقژيا ژينگه‌هى و كارتێكرنا مروڤان لسه‌ر ژينگه‌هێ، و بهو پاراستنا ژينگه‌هى هنده‌ك ديفچون ژلايه‌نێن هه‌يئاتانڤه‌ دهێته‌ كرن بو زانينا سيسته‌مێ ژينگه‌هى و هه‌روه‌سا سه‌رانسه‌رى جيهانێ و رادبن ب ده‌ستنيشانكرنا وان كريارێن مروڤى ئه‌وێن كارتێكرنێ لسه‌ر ژينگه‌هى دكه‌ن و دبنه‌ ئه‌گه‌رێ تێكچونا ته‌وازنا ژينگه‌هى و كارتێكرنا وێ لسه‌ر جيلێن وى سه‌رده‌مى و جيلێن داهاتى و ئه‌ڤه‌ژى پێتڤى ب پێژڤه‌چونا زانستێيه‌ يا كو نوكه‌ ئه‌و زانسته‌ تا راده‌يه‌كى ده‌ستنيشانكره‌ هه‌يه‌.

گرنگيا پاراستنا ژينگه‌هى :

پاراستنا ژينگه‌هى بويه‌ تشته‌كێ گرنگ د ژيانا هه‌مى گيانداران لسه‌ر رويێ ئه‌ردى ، و هنده‌ك گيانه‌وه‌ر ژبه‌ر ڤێ ئه‌گه‌رێن مه‌ترسيا نه‌مانا ره‌گه‌زێ وان يا هه‌ى و هنده‌ك گيانه‌وه‌ر هه‌نه‌ دهێنه‌ كوشتن داكو هنده‌ك پارچێن وى گيانه‌وه‌رى ب ده‌ست خوڤه‌ بينن وه‌كى پيستێ وانا لێ گه‌له‌ك ژوانا مه‌ترسيا نه‌مانا ره‌گه‌زێ وان يا لسه‌ر هه‌ى . ئارمانجا پاراستنا ژينگه‌هى پاراستنا گيانه‌وه‌رانه‌ و پاراستنا داهاتێن سروشتى يێن ئه‌ردى .

رێكێن پاراستنا ژينگه‌هى:

پاراستنا ژينگه‌هى ئێكه‌ ژ ئارمانجێن گرنگ يێن هه‌مى ده‌وله‌تان كو بزاڤێ دكه‌ن كو بده‌ستخوڤه‌ بينن ، و دويركه‌فتن ژ سروشته‌كێ پرى پيساتى و به‌رمايك، و هنده‌ك رێك هه‌نه‌ كو بكاردئينن ژوانا:

1- دويركه‌فتن ژ سوتنا به‌رمايكان،ژبه‌ركو ديكێلا وێ بشێوه‌كێ مه‌زن كارتێكرنێ ل غيلافێ جه‌وى دكه‌ت.

2- دوركه‌فتن ژ هاڤێتنا به‌رمايكان ل جهێن عه‌شوائى ، به‌لكو دڤێت ل هنده‌ك جهێن ده‌ستنيشانكرى بهێنه‌ هاڤێتن.

3- دويركه‌فتن ژ ب كارئينانا غازا پترولى و بكارئينانا هنده‌ك ژێده‌رێن دى ژپيش وێڤه‌ وه‌كو بكارئينانا فه‌حمێ (الفحم).

4- دوركه‌فتن ژ بكارئينانا مه‌كينێن كاره‌بايى ئه‌وێن كه‌ڤن ئه‌وێن كو كاركرنا وانا كارتێكرنێ ل پيسبونا ژينگه‌هى دكه‌ن.

5- دوباره‌ دروستكرنا به‌رمايكان، كو ئه‌ڤ صيناعه‌ دده‌مێ نهادا گه‌له‌ك به‌ربه‌لاڤبويه‌ و باشترين رێكه‌ بو مفا وه‌رگرتن ژ وان به‌رمايكان ئه‌وێن تێنه‌ هاڤێتن و دوباره‌ چێكرنا وان .

6- دورئێخستنا صيناعاتێن مه‌زن ژ باژێرى بو جهه‌كێ گونجاى.

پێكهاته‌يێن سيسته‌مێ ژينگه‌هى:

1- پێكهاته‌يێ نه‌ گياندار: وه‌كو هه‌وا و روناهى و گه‌رماتى و ئاخ و مادده‌.

2- ێكهاته‌يێن به‌رهه‌مئينانێ: وه‌كو رووه‌ك ، كو به‌رهه‌مێن خو ئه‌وبخو به‌رهه‌م دئينيت و ئوكسيدێ كاربونى يێ دووێ ژ هه‌وايى دكێشيت و ئاڤێ ژ ئاخێ دڤه‌خوت و روناهيێ ژ روژێ دكێشيت و به‌رهه‌مى بوانا دده‌ت.

3- پێكهاته‌يێن تێچونێ: ئه‌و پێكهاته‌نه‌ ئه‌وێن كو ئه‌وبخو به‌رهه‌مێ خو دروستناكه‌ت به‌لكو به‌رهه‌مێ خو برێكا هنده‌ك تشتێن دى دده‌ت وه‌كهو وان گيانداران ئه‌وێن كو رووه‌كى دخون و ئه‌و گياندارێن كو گوشتى و رووه‌كى دخون وه‌كو مروڤ.

ئه‌گه‌رێن پيسبونا ژينگه‌هى :

1- زێده‌بونا رێژه‌يا مروڤان بتايبه‌ت ل ده‌وله‌تێن پاشكه‌فتى و ئه‌وێن كو به‌رهه‌مى نا چێكه‌ن ، كو دبيته‌ ئه‌گه‌رێ په‌يدابونا تێكچونه‌كێ دناڤبه‌را رێژه‌يا نيشته‌جێبونا وان و وان به‌رهه‌مێن كو ئه‌و به‌رهه‌م دئينن و پێتڤيێن وان تيرنابن.

2- پێشكه‌فتنا كارگه‌هان ئه‌وين كو هێزه‌كا مه‌زن ژ سروشتى دكێشن و پيسدكن و هنده‌ك ژوان كارگه‌هان هنده‌ك ماددان دروست دكه‌ن كو بسه‌ناهى ژنافناچن و نا حه‌ليێن.

3- ئه‌و رويدانێن كو ژ ئه‌گه‌رێن ڤه‌گوهاستنا نه‌فتێ دروست دبن و ئه‌وێن دبنه‌ ئه‌گه‌رێ كوشتنا وان گياندارێن كو دناڤا به‌حران دژين ،يان ئه‌و ئه‌شيعا مه‌ترسيدار ئه‌وا كو ژ غيلافێ ئه‌ردى ده‌ردكه‌ڤيت و كارتێكرنێ لسه‌ر پيسبونا ژينگه‌هى دكه‌ت.

4- ده‌رمانێن كيميائى : كو دهێته‌ بكارئينا بو باشتركرنا به‌رهه‌مێ چاندنێ ،لێ ده‌مێ بشێوه‌كێ مه‌زن و نه‌ دروست بكاردئينن دبيته‌ ئه‌گه‌رێ ژنافچونا رووه‌كان.

5- هاڤێتنا به‌رمايكێن كارگه‌هان بشێوه‌كێ نه‌ دروست و ل جهه‌كێ نه‌ دروست كو دبيته‌ ئه‌گه‌رێ پيسبونا ژينگه‌هى

ژێده‌ر

Kocherr.blogspot.com

درێژيا بابه‌تى

داڤۆس

                                  وێنه‌ك ژ جوانيا باژێرێ داڤوس

باژێرێ داڤۆس:

باژێرەکێ بچووكە و دکەڤیتە سەر رووبارێ لاندویسر ل دەڤەرا براتیقۆ یا سەر ب كانتۆنا گرۆباندن ل وەلاتێ سویسرا،هەروەسا سەرۆكێن زۆربەیا وەلاتانێن جیهانێ سەرەدانا وی باژێری دكەن و لێ دمینن، هەڤدەم باژێرەکێ ب ناڤودەنگە بۆ وەرزشا زڤستانێ،ب تایبەتی خۆحلیساندنا سەر بەفرێ،هەروەسا پتریا خەلکێ وێ ب رەگەز ئەلمانینە و ب زمانێ ئەلمانی د ئاخڤن،ل سەدێ هەژدێ دا داڤۆس بوویە روویەكێ دیار یێ دەولەمەند و ڤەکۆلەران،سەرجەم چینێن ئەرستۆكراتی ل وی باژێری كۆمبووینە،هەروەسا بوویە باشترین دەڤەرا ژیانێ ل سویسرا،رووبەرێ ڤی باژێری 254 هزار و 48 كیلۆمەترن و بلنداهیا وی ژ ئاستێ روویێ دەریایێ ڤە دگەهیته هزار و 560 مەتران،هژمارا خەلکێ وێ ل دووڤ ئامارا 2015 دگەهیته 11 هزار و 109 كەسان.هەرسال ل 23 تا 26 كانوونا دویێ كۆڕبەندێ ئابووری یێ جیهانی داڤۆس ل وەلاتێ سویسرا ب پشکداریا سەرۆكێن دەهان وەلاتان برێڤە دچیت سەرۆكێن چەندین وەلاتێن  زلهێزێن جیهانێ ژی پشکدار دبن تێدا كۆربەندێ ئابووری یێ جیهانی ل داڤۆس ل سویسرا، رێكخراوەکا نەحكومیە و قازانج نەڤێت و ل سالا 1971 ژلایێ زانایێ وارێ ئابووری كلاوس شواب هاتیە دامەزراندن،زێدەتر ژ هزار كۆمپانیێن نێڤدەولەتی و فرەرەگەزی ئەندامن د وی كۆربەندیدا،دناڤ واندا كۆمپانیا نەستەلە و نیكی و مایكرۆسۆفت و ب دەهان كۆمپانیێن زەبەلاح یێن دیتر هەنە،مەزنە بەرپرسێن كۆمپانیایێن جیهانێ و سەركردێن سیاسی، سالانە ل ڤی باژێری كۆم ڤە دبن و گفتوگۆیێ ل سەر كێشێن مەزن یێن ئابووری و سیاسەتێ ل جیهانێ دكەن، هەڤدەم گرێبەست و پرۆژێن ئابووری یێن هەڤبەش یێن مەزن ژی دناڤبەرا وەلاتاندا دهێنە ئیمزاکرن، ئارمانجا وی كۆربەندی ئابوورێ ئازاد و رەخساندنا ژینگەهەکێ یە ل بارێ وەبەرهێنانێدا ل سەرانسەری جیهانێ بۆ كۆمپانیان.

هەر چەندە رێكخراوەکا نە حکومیە، بەلێ مەرجێ ئەندامبوونا كۆمپانیان د وی كۆربەندیدا ئەوە كو داهاتێ وێ كۆمپانیێ كێمتر نەبیت ژ ملیارەکا دۆلاران د سالەکێدا،هەروەسا سالانە هەر كۆمپانیەکا ئەندام پێدڤیە 12 هزار و 500 دۆلاران وەك ئابوونە بدەتە وێ رێكخراوێ،ژبۆ پشکداریا سالانە بۆ هەر كۆمپانیەکێ ژی شەش هزار و 250 دۆلارێن ئەمریكیە،هەکە هەر كۆمپانیەکێ بڤێت د بەرنامە و ئەجیندا و گفتوگۆ و پانێلەیێن كۆربەندێ داڤۆس دا بهێنە بەحسکرن ،پێدڤیە 250 هزار دۆلاران بدەتە وی كۆربەندی،هەکە هەڤبەشەکێ بەردەوام یێ سالانە ژی بیت، ب تنێ دێ 78 هزار دۆلاران ژێ وەرگریت.هەروەسا سالانە ب سەدان كەس ژ سەرۆكێن وەلاتان و سەرۆك وەزیر و وەزیرێن وەلاتێن جیهانی و سەرۆك و خودانێن كۆمپانیان و ئابووریناس و رۆژنامەوڤان و سیاسەتكار و پارێزەر و كەسانێن ئەكادیمی پشکداریێ د وی كۆربەندیدا دكەن،ل ڤان سالێن دوماهیێ بۆچوونەك دروست بوویە،کو كێشێن ئابووری و سیاسی یێن جیهانێ هند گەلەکن،کو ب تنێ ب ئەنجامدانا ئیک كۆربەند د سالەكێدا نەشێج چارەسەریا بۆ هەموو كێشان ب بینن،لەورا كۆربەندێ داڤۆس جۆدا دێ ژ كۆربەندی فەرمی،کو ل داڤۆس دێ هێتە ئەنجامدان، سالانە چەندین كۆڕبەندێن دیتر یێن نێڤدەولەتی ل وەلاتلن جۆدا دهێنە ئەنجامدان،ل سالا 2010 ل ئوردن ب ناڤونیشانێ دەلیڤەکا زێرین بۆ ئاشتی و ئارامی و چاكسازیا بنەرەتی كۆربەندێ وێ رێكخراوا نە حكومی ل دەریا مری هاتبوو ساز كرن.

نڤيسه‌ر : حسن ياسين حسن دێريشكى

ژێده‌ر

Kocherr.blogspot.com

درێژيا بابه‌تى

راپورت لسه‌ر خانزاد ميرا ميرنشينا سوران

خانزاد میرا سۆران

       خانزاد" میرا سۆران ئێكه‌‌ ژ‌ ژنێت ناڤدار ب دیرۆكا نه‌ته‌وا كورد، به‌لێ هه‌تا نوكه‌ ب روونی لسه‌ر ژیان و كارێن ڤێ ژنا‌ سه‌ركرده‌یا كورد لێكۆڵین لسه‌ر‌ نه‌كريه‌ و نه‌نڤيسيه‌. ئه‌وا نوكه‌ به‌رده‌ست هه‌یه‌ د ‌چه‌ند ناماندا‌ به‌حس ل‌ هنده‌ك لایه‌نێن ژیانا خانزادێ هاتيه‌ كرن‌ و د چه‌نده‌ها  په‌رتووكاندا ناڤێ خانزاد هاتيه‌ نڤيسين، كو ئه‌و‌ په‌رتووكه‌ هه‌مى و ئه‌و گوتنێن ل‌ سه‌ر خانزاد نڤيسينه‌ ژ تبلێن ده‌ستى پتر لينائێن. هه‌روه‌سا تا نها چه‌ند شانۆگه‌ریه‌ك ل ‌سه‌ر ژیانا خانزاد هاتينه‌ كرن، ژبلى ڤێ چه‌ندێ به‌یت و هۆنراو فلكلۆرێن كوردی ناڤێ خانزاد هاتيه‌ گوتن‌. ژیان و تێكۆشانا خانزادێ خانی میرا سۆرانه‌ كو‌ تا ئه‌ڤرو قه‌ڵا و شوێنه‌وار ل كوردستان ماينه‌، پێتڤى ب ئه‌نجامدانا لێكۆڵینه‌كا به‌رفره‌ ه و زانستی هه‌یه‌. خانزاد كچا شاقولی به‌گ سوله‌یمان به‌گ میر سه‌یدی به‌گ سۆرانه‌. د ساڵێن ناڤه‌ڕاستا سه‌ده‌یا 16ێ زایینی ژ ‌دایكبوويه‌ و ل‌ دووماهيا سه‌ده‌يا‌ ساڵا 1597 مريه‌. پشتى میر سوله‌یمان به‌گ برایێ خانزادێ ل‌ ساڵا 1590 ب‌ پیلانه‌كا فه‌رماندار "له‌شكری" ل‌ ڕێكا به‌غدا ژنافبريه‌، خانزاد خاتين فه‌رمانڕه‌وایه‌تيا میرنشنا سۆران كريه‌ و كاروبارێن میرنشینا برێڤه‌بريه‌‌. خانزاد‌ خان د ‌ماوێ حه‌فت ساڵاندا ده‌سهه‌‌ڵاتا ميرنشينێ كريه‌ حه‌تا مرى ل‌ ساڵا 1597دا چه‌ندین قه‌ڵا و قوتابخانه‌ و مزگه‌فت ل ‌سه‌ر فه‌رمان و بڕیارا وێ هاتينه‌ دروستكرن، كو‌ تا نها شوێنه‌وارێن به‌شه‌ك ژ وانا ماينه‌ ؛ دیارترین گه‌لێن خانزادێ، كۆنه‌ دیوار و وێنێ چیایێ حه‌ریر، قوڵغه‌ سوپا ل‌ ناوچا حه‌ریر و قه‌ڵايا خانزادێ دناڤبه‌ينا پیرمام و باژێرێ هه‌ولێردايه‌. ژیان و ‌سه‌رهاتيێن خانزادا سۆران ئه‌فسانه‌ نینه‌، به‌ڵكو ڕاستییه‌كا مێژووييه‌، لێ زڤرين بو ديروكێ به‌رامبه‌ر ڤێ ژنا‌ سه‌ركرده‌ يا كورد تا ئه‌ڤڕۆ زۆر گۆڕانكاری ب ‌سه‌ر لایه‌نێن ژیانێدا ئيناينه‌. دڤه‌گه‌رين‌ و دبێژين: "پشتى كو 'له‌شكر' دشێت میر سوله‌یمان ژناف ببوت د‌گه‌ڵ سوپایا سۆران به‌ره‌ف هه‌ولێر دڤه‌‌گه‌ڕن‌. چه‌ند كه‌سه‌ك ده‌نگوباسێن پیلان و كرده‌ويا 'له‌شكری' دژى ‌ میر سوله‌یمان به‌گ ب خاتين خانزاد د‌گه‌هينن! ژبه‌رهندێ‌ 'له‌شكر' ژ ترسێن میر خانزاد و خه‌ڵكی حه‌‌ریر نا ڤه‌گه‌‌رنه‌‌ حه‌ریر و دگه‌ڵ كه‌س و كارێن خو به‌ره‌ف شنگاڵ دچن. ‌لێ تامه‌زرۆیتوره‌ييا خانزادێ و هزرێن تولڤه‌كرنێ‌ خانزادێ كريه‌، ژبه‌ر هندێ به‌هه‌رشێوه‌يه‌كى بيت هه‌وڵا هندێ هاتيه‌ دان 'له‌شكر' ڤه‌گه‌ڕينيته‌‌ حه‌ریر تا تۆڵا كوشتنا میر سوله‌یمان به‌گ برایێ خو ڤه‌كه‌ت. ووسا دياردبيت دوى ده‌ميدا خانزاد و سوپايا سۆران شيانێن هێرشكرنێ نه‌بووينه‌ بۆسه‌ر 'له‌شكری' و ناوچه‌يا شنگال، ژبه‌رهندێ وه‌كى دئێته‌ گوتن؛ خانزاد جابا مه‌لايێ حه‌ریر دهنێريت و نامه‌یه‌كێ بۆ 'له‌شكری' ڤرێدكه‌ت و  تێدا دبێژيت: [هه‌ریر و سوپای سۆران به‌بێ تۆ شپرزه‌یه‌ و میرایه‌تی سۆران به‌ من ناكرێ، خۆت شیاوی ئه‌و مه‌نزڵه‌ی ... بۆیه‌ داوات لێده‌كه‌م به‌زووترین كات له‌گه‌ڵ گه‌یشتنی ئه‌م نامه‌یه‌م به‌ره‌و هه‌ریر به‌ڕێبكه‌وه‌ و خۆزگه‌ی رابردووشت جێبه‌جێده‌كه‌م، تا ئێستایش له‌تۆم شیاوتر نه‌دۆزیته‌وه‌ ببێته‌ هاوسه‌رم]." ده‌مێ ئه‌ف نامه‌ دگه‌هته‌ ده‌ستێ 'له‌شكر'، هه‌رچه‌نده‌ كه‌س و كارێن وى ئاموژگاريێ لێ دكه‌ن كو ئه‌ڤ نامه‌يه‌ فێله‌كه‌ و نه‌ راستيه‌ ، ، ژبه‌رهندێ ئه‌و و دگه‌ل سه‌د سوارچاكێن خو به‌ره‌ف خانزادێ و حه‌ريرێڤه چوون ‌... دده‌مه‌كيدا كو ده‌نگوباسێن نزیكبوونا 'له‌شكری' و هه‌ڤالێن وى دگه‌هيته‌‌ خانزادێ، میر خانزاد ده‌ست  ب ‌جێبه‌جێكرنا پیلانا تۆڵڤه‌‌كرنێ دكه‌ت‌. خانزاد بخو و دگه‌ل سه‌د زه‌لامێن زيره‌ك پێشوازی ل‌ 'له‌شكری' دكه‌ن و هه‌رئێك ژوان زه‌لامان‌ جلكێن له‌شكه‌رى يێن وه‌كى جلكێن 'له‌شكری' دكه‌نه‌ به‌ر خو و به‌ره‌ف مالا خوڤه‌ دبه‌ن‌. خانزادژى جڵكێن له‌شكه‌ری دكه‌ته‌ به‌ر خو و ب پێكه‌نين و دێمه‌كێ ڤه‌كرى و ب ‌بخێرهاتنه‌كا گه‌رم پێشوازيێ ل وانا دكه‌ت. دوى ده‌ميدا (له‌شكری) و (خانزاد) پێكڤه‌ د‌چنه‌ دیوه‌خانا‌ مه‌زن ياكو ل حه‌ریرێ، خانزاد جه‌وابا مه‌لاى ڤرێدكه‌ت و ب‌ ده‌ستووريا ئایینێ ئیسلامێ خۆ لێ مه‌هر دكه‌ت و فه‌رمانێ د‌ده‌ت ژوورا تایبه‌ت بۆ له‌شكری به‌رهه‌ڤ بكه‌ن‌. دوى ده‌ميدا دیوه‌خانا مه‌زن دهێته‌ چولكرن، له‌شكری ده‌ستێ خو بۆ خانزادێ درێژ دكه‌ت بو‌ مه‌به‌ستا چوونا‌ ژوورا تایبه‌تا وان ...، به‌لێ خانزاد دبێژتێ: "ئه‌وه‌ خۆزگه‌م جێبه‌جێ كردی، به‌ڵام له‌به‌ر خه‌ڵكی هه‌ریر شووره‌ییه‌، چونكه‌ هه‌روه‌كو خۆت ده‌زانی تا ئێستایش تازیه‌دارم، هه‌ر ئه‌مشه‌وه‌م ڕێگا بده‌، به‌یانی له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ خوشكانم ده‌چمه‌ گه‌رماو و جلی ڕه‌شم فڕێ ده‌ده‌م، شه‌وی دادێ ده‌كه‌ینه‌ جه‌ژن و ئاگری دڵت بكوژێنه‌وه‌...!" و ل سپێدێ خانزاد جلكێن سوور يێن غه‌زه‌بێ ده‌ته‌ به‌ر خو و ب پيلانا دارێژتى خانزاد ده‌ست و پێيێن 'له‌شكری' گرێدده‌ت و ل ‌سه‌ر چۆكا به‌رامبه‌ر كورسيكا خانزادێ ددانيت و هه‌ر ئێك ژوان سه‌د زه‌لامێن زيره‌ك ييێن خانزادێ سه‌رێ (له‌شكرى) به‌رامبه‌ر خانزادێ دچه‌مينن! بڤێ چه‌ندێ 'له‌شكری' تێدگه‌هيت كو ئه‌ڤڕۆ بڕیارا ڕۆژا تۆڵڤه‌‌كرنێيه‌‌. پشتى دادگه‌هكرنه‌كا سه‌ر پێ به‌رامبه‌ر خه‌ڵكێ حه‌ریر 'له‌شكری' ده‌گاتهدگه‌هيته‌‌ سزايێ تاوانا خۆ ...! ئه‌ڤه‌ كورتيه‌كه‌ ل سه‌ر ژیانا خانزادێ و تولڤه‌كرنا میر سوله‌یمان به‌گ برایێ خانزادێ، كو ژبه‌ر‌  پیلانه‌كا 'له‌شكری' د‌ د رێيا ژناف برن.

ژێده‌ر

kocherr.blogspot.com

درێژيا بابه‌تى

راپورت لسه‌ر پيشه‌سازى

پيشه‌سازى

به‌رهه‌مێ نافخويى بو هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ، و هێزا كارى ل دويڤ جورێ كارى. ره‌نگێ كه‌سك، سور، و شين رێژا سه‌دى دياردكن بو ده‌ڤه‌ران د بورارێ چاندنێ، و پيشه‌سازى، و خزمه‌تگوزاريان، لديڤ ئێك..

پيشه‌سازى دشێوێ خو يێ نوكه‌ دا په‌يدا بويه‌ ژ ده‌روبه‌رێن سالا 1800ز كو دگه‌ل پێشكه‌فتنا زانستى و ته‌نكوليژاى بوو و ئه‌ڤ پێشكه‌فتنه‌ به‌رده‌وامه‌ هه‌تا نوكه‌.

به‌رهه‌مێ پيشه‌سازى

به‌رهه‌مێ پيشه‌سازى گرێدانه‌ك و په‌يوه‌نديه‌كا زور هه‌يه‌ ب بازنێن كارى ڤه‌ و هه‌ر وه‌سه‌ كارتێكرن ژلايێ بوارێ خزمه‌تگوزاريان ڤه‌ و بڤێ ژه‌ندێ پێزانينێن پيشه‌سازى دهه‌نده‌ك ده‌مان دا گرنگتر ده‌ردكه‌ڤن ژ خزمه‌تگوزاريان, كو بهايێ پيشه‌سازيێ بلند دبيت د بازنێن كاران دا و برێكا وێ گهورين د به‌رهه‌مێ ناڤخويى دا ديار دبت.

هوكارێن ده‌ركه‌فتنا پيشه‌سازى

ئه‌و هوكاره‌ گه‌له‌ك جورێن وه‌ك لخوارێ:-

هوكارێن سروشتى :-

•      جهێ جوگرافى :

نوكه‌ كارگه‌هێن پيشه‌سازى دير ژ ده‌ڤه‌رێن خه‌لك تێدا نيشته‌جێ دهێنه‌ چێكرن و ب ربه‌رچاڤ وه‌رگرتن كو ئه‌ڤ كارگه‌هه‌ نێزيكى جهێن نه‌فتێ بن.

•      كه‌ش و هه‌وا :

دڤێت كه‌ش و هه‌وا يێ گهونجايى بيت بو هه‌مى جورێن پيشه‌يان. و هه‌روه‌سا دڤێت ئاراستێ بايى يێ گونجايى بيت ل ده‌ڤه‌رێن پيشه‌سازى داكو دوكێل نه‌هێته‌ سه‌ر ده‌ڤه‌رێن نيشته‌جێ.

•      تايبه‌تمه‌نديێن رويى :

به‌هرا پتر ژ جاران كارگه‌هان روويه‌كى ده‌شت يێ راست دڤێت.

•      كه‌ره‌ستێن خام

كه‌ره‌ستێن خام دبنه‌ گه‌له‌ك جور بو پيشه‌يان، ژ وانان :

•      كه‌ره‌ستێن خام يێن گشتوكالى وه‌ك گه‌نم و جه‌ه و په‌مبى .......

•      كه‌ره‌ستێن خام يێن گيانه‌وه‌رى وه‌ك مثل گوشت و شير و كه‌ڤل.

•      كه‌ره‌ستێن خام يێن مادى وه‌ك مثل ئاسن و فوسفات و مس .....

•      كه‌ره‌ستێن خام يێن به‌رينى كو ژ به‌ران و كه‌ڤران ده‌ردئێخن.

•      سه‌رچاوێن ووزێ : پيشه‌سازى پێتڤى ب سه‌رچاوێن وزێ هه‌نه‌ بو ربرێڤه‌برن و كاركرنا كارگه‌هان و ژ گرنگترين وان سه‌رچاوان روژى و پترول و گازا سروشتهى يه‌. هه‌روه‌سا سه‌رچاوێن نوى يێن ووزێ هه‌نه‌ وه‌ك ووزا كاروموگناتيسى، و وزا ناڤه‌كى بو كاروبارێن ئاشتيێ...

هوكارێن مروڤى :-

•      ده‌سێن كارى و شاره‌زاييا كارى

ئێك ژ هوكارێن سه‌ركه‌فتنا پيشه‌سازى هه‌بوونا ده‌ستێن كارى يه‌ و هه‌روه‌سا شاره‌زايى دبوارێ كارى و تاقيكرنا جهێ كارى.

•      هوكارێن دارايى :

هوكارێن دارايى دئێته‌ هژمارتن مه‌زنترين هوكار كو كارتێكرنێ ل پێشكه‌فتن و مه‌زنبوون و به‌رفره‌هبوونا پيشه‌سازيێ دكه‌ت.

•      ڤه‌گوهاستن و رێكێن گه‌هاندنێ :

ڤه‌گوهاستن و رێكێن گه‌هاندنێ ئێك ژ هوكارێن گرنگه‌ د پيشه‌سازيێ دا. ئه‌ڤ هوكاره‌ دبيته‌ ئه‌گه‌رێ هندێ كو كه‌ره‌ستێن خام و كرێكار ب بهايه‌كێ ئه‌رزانتر بێنه‌ دابين كرن.

•      بازار :

مه‌ره‌م ژێ بازارێ ناڤخويى كو داخازى و پێداويستيێن خه‌لكى ناڤخويى نه‌ بو به‌رهه‌مێ پيشه‌سازى، و ده‌رهباره‌يى بازارێ ده‌رڤه‌ مه‌ره‌م ژێ پێدڤيێن ولاتێن دى نه‌ بهو به‌رهه‌مێ پيشه‌سازيێ ولاتى.

هوكارێن كارتێكه‌ر ل سه‌ر به‌رهه‌مێ پيشه‌سازى

•      جهێ پيشه‌سازى.

•      ووزه‌.

•      هێزا كارى.

•      سامان.

•      بازار.

•      ڤه‌گهوهاستن و رێكێن گه‌هاندنێ.

•      سه‌رچاوێن ئاڤێ.

•      كه‌ره‌ستێن خام.

كه‌ره‌سێن خام كه‌ره‌ستێن ده‌سپێكى نه‌ د سورشتى دا دئێنه‌ ده‌رئێخستن  ب شێوێ خو يێ سورشتى و له‌هرا پتر جاران يێ بێ مفا يه‌ يان مفايه‌كێ كێم يێ هه‌ى نا ئێته‌ مقارنه‌ كرن دگه‌ل مفايێ وێ پشتى ژ كارگه‌هان ده‌ردكه‌ڤيت.

و ئه‌ڤ كه‌ره‌سته‌ دئێنه‌ دابه‌شكرن بو:

  أ) كه‌ره‌ستێن خام يێن رووه‌كى: وه‌ك گيايان، و په‌مبى، و مه‌تات، و گه‌نم...

ب) كه‌ره‌ستێن خام يێن گيانه‌وه‌رى: وه‌ك جلد، و هرى، و شير، و گوشت.

ج) كه‌ره‌ستٍن خام يێن كانزايى: وه‌ك ئاسن، و فسفور، و زێر....

گرنگيا پيشه‌سازى

-1سه‌رچاوه‌كێ سه‌ره‌كيه‌ بو داهاتێ خێزانى

-2 به‌رهه‌ڤكرن و دابينكرنا پێدڤيێن ناڤخويى.

-3 و دابينكرنا هه‌لێن كارى

ژێده‌ر 

www.kocherr.blogspot.com

رابورت لسةر بيشةسازى

رابورت ل سةر بيشةسازى

رابورت ل سةر بيشةسازي

بيشه سازى

بيشةسازى

درێژيا بابه‌تى